Multatuliaanse reactie
Nog meer geschiedenis. Over Multatuli de held. De held met 1283 ideeën. Laten we er naar kijken. Idee 12: 'Gedachten heeft ieder. By weinigen worden ze tot denkbeelden. Nog minder zyn er, die vorm en kleur weten weertegeven van die beelden. En wie dit doet, hoort gedurig 'juist wat ik dacht.' Ja, op omtrek na, op kleur na, op schaduw na. Dat is: op zeer veel na.' Alles wat we denken en weten is dus niet echt. Het is een beeld, geen denkbeeld. We hebben geen denkbeelden gevormd, niet eens beelden die erop lijken. Zelfs idee 13 sluit erbij aan: 'Het is zeer moeielyk zich juist uittedrukken. Wie klaagt over gebrek aan diepte in deze gedachte, is niet gewoon zich toeteleggen op juistheid van uitdrukking. Dit is myn denkbeeld.' Ons beeld kan niet wedijveren met het denkbeeld. Klagen is de makkelijkste oplossing. Hoe kunnen we ook anders als we het denkbeeld niet kunnen zien, niet kunnen snappen. We hebben immers alleen het beeld dat in niets op het denkbeeld lijkt. Dus het volgende volgt, idee 14: 'Onjuistheid van uitdrukking baart stryd. Wie dus stryd wil ontgaan, moet zich toeleggen op juistheid? Volstrekt niet. Hy zou daardoor zich vrienden maken van wie ter goeder trouw zyn, maar tot vyand ieder die belang heeft by onjuistheid, d.i. de meerderheid.' Wij zijn de meerderheid, de vijand. Degenen die strijden tegen juistheid. Baat hebbend bij onjuistheid. In het geval van een strijd lijkt dat logisch. Wie wil niet zijn gelijk bewijzen in een ruzie, het ongelijk van de ander? Als ik het zo bekijk, lijkt het niet zo onlogisch als de zin waarin het staat. Wat als de ander gelijk heeft? Dan valt jouw beeld aan duigen en moet jij excuses maken. En dan te bedenken dat het beeld niet echt was, het was immers geen denkbeeld. Wat was dan het hele punt van de ruzie? Weet je aan het einde überhaupt nog waar de ruzie over ging toen de ruzie begon?
Over een beeld waarschijnlijk, maar geen denkbeeld.