IDEEËN 1300
Tom Böhm ging het Pax Havelaar manuscript 2 keer minutieus doorvlooien. Ik dacht dat ik een beetje kon schrijven. Die waan liet ik snel achter me. 'Nee Chris, het is geen HELE mooie dag, zoals het ook geen HELE mooie schilderij is. Het is een HEEL mooie dag en een HEEL mooi schilderij'. Of 'Nee, Chris, het is niet BIJ ELKAAR OPTELLEN. Het is gewoon optellen. Optellen doe je al bij elkaar.' Verder maakte hij van veel ditten datten en omgekeerd en keek hij mee naar inhoud en vorm. Pax Havelaar bevat 75.000 woorden. Tom Böhm stuurde me mails met opmerkingen en verwijzingen. Daarbij hield hij zich niet in en produceerde mail na mail. Complete collegedictaten. Dit alles in prachtige zinnen. Dat samen bij elkaar opgeteld meer dan 200.000 woorden. U ziet aan deze laatste zin dat ik een slechte leerling ben. Het mooie van Tom was dat hij niet alleen redigeerde, maar ook verwijzingen gaf naar het werk van Eduard Douwes Dekker. Er ging een literaire wereld voor me open. Multatuli was voor mij niet meer alleen Max Havelaar, er was veel en veel meer. Zeven bundels met ideeën liet hij verschijnen. 1283 gedachten in getal. Ook het vervolg hierop, startend met 1284, heb ik me toegeëigend. Het geniale van onze beste Nederlandse schrijver werd me op een presenteerblaadje aangeboden, compleet met persoonlijke lessen van een van de weinige Multatulianen die ons land nog kent. Ik kocht via markplaats een flinke Multatuli-boekenkast bij elkaar. Zijn eigen oorspronkelijke werk, maar ook de vele commentaren die er de afgelopen 150 jaar zijn verschenen. Doorlopend smullen en elke vraag die er bij me op kwam ging naar Tom Böhm in Amsterdam. Het orakel uit de Jordaan reageerde per omgaande. Ik kwam er achter dat Eduard Douwes Dekker niet alleen opkwam voor Javanen, maar ook voor kinderen, vrouwen, achtergestelden. Tegen de leugen ageerde, tegen de godsdiensten en de deugd. Hij werd de eerste gecremeerde Nederlander. Hij werd mijn held.