Expositie ‘VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel?’

ARNHEM - In 2006 riep premier Jan Peter Balkenende in de Tweede Kamer op tot meer handelsgeest, daadkracht en durf: “Die VOC-mentaliteit! Over grenzen heen kijken! Dynamiek!” Wat die VOC-mentaliteit eigenlijk inhoudt, wordt onderzocht in de tentoonstelling ‘VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel?’ De tentoonstelling sluit aan op het Canonvenster VOC en WIC en is vanaf 29 maart te zien in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. 

Deze tentoonstelling toont in een kunstzinnige zoektocht het verschil tussen twee wereldbeelden, de VOC-mentaliteit versus het Molukse begrip sasi. 

Wetenschappelijk medewerker Hubert Slings: “’VOC-mentaliteit’ laat de bezoeker nadenken over de relatie met onze leefomgeving en de natuur. Wat is die VOC-mentaliteit eigenlijk? Kan het ook anders? Biedt sasi een alternatief?” 

Banda-eilanden

Bezoekers worden in de tentoonstelling meegenomen naar de Molukken. Daar vertelt de Molukse historicus Ron Habiboe over wat de Banda-eilanden in 1621 overkomt als de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) haar zinnen zet op het nootmuskaatmonopolie. 

Bandanezen handelen al lange tijd in deze nootmuskaatnoten, ook met Nederlanders. Voor de VOC is gelijkwaardige handel met de Bandanezen niet genoeg: ze wil het alleenrecht op nootmuskaathandel en eist dit met extreem geweld op.

Als eerste multinational zet de VOC (1602-1799) de toon voor het kapitalisme. Winstbejag en groeibehoefte geven de VOC-mentaliteit een vernietigende kracht.

Onrecht, uitbuiting en roofbouw zijn het gevolg, met natuur en mensen als slachtoffer. We lopen inmiddels aan tegen de grenzen van de groei. Maar is er een alternatief?

Stel dat we een voorbeeld nemen aan de Molukse sasi-gedachte: een mentaliteit waarbij leven in balans en respect voor de aarde centraal staat. Als de natuur op de Molukken overvraagd dreigt te worden, wordt een sasi uitgeroepen: een tijdelijke pauze voor het oogsten of vissen. Zo kan de natuur weer even op adem komen en herstelt de balans. 

De tentoonstellingsruimte is ingericht door tentoonstellingsontwerper Eric Goossens en kunstenaar Dominique Latoel. Als Molukse kunstenaar met Alifuru-roots, streeft Latoel naar het levend houden van het cultureel erfgoed van Molukse eilanden. Latoel’s kunst gaat verder dan traditionele vertellingen en vertaalt zich naar levendige 3D-vormen, waarbij hij de kijker uitnodigt om zijn creaties te betreden in een driedimensionale wereld. Hij verweeft betekenis in zijn kunst, wat aanzet tot grenzeloos denken en diepgravende ontdekkingen. 

‘Keuzes bepalen je koers!’

“Het jaarthema in het Openluchtmuseum in 2024 is ‘Keuzes bepalen je koers!’ waarbij we inzicht geven in keuzes van jezelf én van anderen. Ook de tentoonstelling ‘VOC-mentaliteit?’ staat met dat thema in verbinding. Stellen we de mens centraal of is de mensheid onderdeel van het hele systeem?”, aldus het Openluchtmuseum.

“Oftewel, verheffen we onszelf boven de natuur of vereist een plek in het geheel meer respect voor de aarde? Een actuele discussie die zowel terugkomt in deze tentoonstelling als in het museumpark.”

Als Molukse kunstenaar met Alifuru-roots, streeft Latoel naar het levend houden van het cultureel erfgoed van Molukse eilanden. Geïnspireerd door zijn inheemse afkomst van de Molukse eilanden in Melanesië, doorkruist Latoel een artistiek landschap dat abstract expressionisme en geometrische abstractie omarmt. Hij smelt deze diverse stromingen samen tot een harmonieus geheel.